Cyngor ac Arweiniad
Beth yw gorfodi?
Yng Nghymru a Lloegr, mae asiantau gorfodi, a elwid gynt yn feilïaid, yn gorfodi talu arian sy’n ddyledus i gyrff cyhoeddus, cwmnïau preifat ac – mewn rhai achosion – unigolion.
Mae asiantau gorfodi yn cael eu pwerau o Atodlen 12 o Ddeddf Tribiwnlysoedd, Llysoedd a Gorfodaeth 2007. Yn gyffredinol, maent yn defnyddio'r pwerau hyn o dan warant rheolaeth neu writ, a gyhoeddir gan lys.
Gall asiantiaid gorfodi hefyd ddefnyddio’r pwerau hyn o dan orchymyn atebolrwydd: math o orchymyn llys a gyhoeddir gan y Llys Ynadon sydd fel arfer yn ymwneud â’r dreth gyngor.
Mae’r prif fathau o ddyledion a orfodir yn cynnwys ôl-ddyledion treth gyngor, biliau cyfleustodau, amrywiaeth o ddirwyon llys a chosbau parcio, taliadau ffordd, ardrethi busnes, dyfarniadau tribiwnlys cyflogaeth ac ôl-ddyledion rhent masnachol, cynnal plant heb ei dalu ac arian sy’n ddyledus mewn anghydfodau preifat.
Sut mae'n gweithio?
Bydd cwmnïau gorfodi ac asiantau gorfodi yn gofyn am daliad i fodloni'r warant, gwrit neu orchymyn atebolrwydd.
Os na allant gasglu’r arian sy’n ddyledus, mae ganddynt y pŵer i gymryd rheolaeth dros nwyddau penodol o dan Reoliadau Cymryd Rheolaeth ar Nwyddau 2013.
Mae cyfyngiadau ar yr hyn y gellir ac na ellir ei gymryd i reolaeth sydd i'w gweld yma: Rheoliadau Cymryd Rheolaeth ar Nwyddau 2013 (legislation.gov.uk)
Yn ymarferol, dim ond mewn cyfran fach o achosion y mae asiantau gorfodi yn cymryd nwyddau.
Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn cynnal y cofrestr asiant gorfodi ardystiedig (beili)., gyda manylion yr holl asiantau gorfodi sydd â thystysgrif ar hyn o bryd, sy'n golygu y gallant gymryd camau gorfodi.
Nid oes gan gasglwyr dyledion preifat yr un pŵer cyfreithiol ag asiantau gorfodi ardystiedig ac ni chaniateir iddynt gymryd rheolaeth dros nwyddau.
Am fwy o help a chyngor
I gael cyngor annibynnol am ddim ar ddyledion ewch i:
Gall sefydliadau cyngor ar ddyledion gefnogi pobl agored i niwed i weithio allan cyllideb, gwirio am fudd-daliadau a rhoi cyngor ar sut i ddelio â dyledion.
Pwy sy'n cymryd camau gorfodi?
Mae yna wahanol fathau o asiantau gorfodi sy'n casglu gwahanol fathau o ddyledion. Mae hyn yn dibynnu ar y math o ddyled sy'n weddill ac i bwy y mae'r arian yn ddyledus.
Mae gan rai o'r prosesau hyn reolau a rheoliadau gwahanol a ddisgrifir isod:
Asiantau gorfodi ardystiedig (a elwir hefyd yn asiantau gorfodi sifil)
Maent yn gweithredu ar warant rheolaeth neu orchymyn atebolrwydd a gyhoeddir gan lys ar gyfer dyledion megis dirwyon llys ynadon heb eu talu, tramgwyddau a thaliadau traffig ffyrdd, ôl-ddyledion rhent masnachol, ôl-ddyledion treth gyngor, ardrethi annomestig, dirwyon parcio, ac ôl-ddyledion cynnal plant.
Mae'r rhan fwyaf o asiantau gorfodi ardystiedig yn gweithio i gwmnïau gorfodi preifat, ond rhaid i asiantau gael tystysgrif asiant gorfodi wedi'i rhoi gan y Llys Sirol, y mae'n rhaid ei hadnewyddu bob dwy flynedd.
I fod yn gymwys am dystysgrif, rhaid i'r ymgeisydd fodloni barnwr ei fod yn berson “addas a phriodol”, bod ganddo wybodaeth ddigonol am y gyfraith a'r weithdrefn sy'n ymwneud â gorfodi a darparu bond diogelwch.
Swyddogion gorfodi’r Uchel Lys (HCEOs)
Maent yn swyddogion gorfodi yn y sector preifat a benodir gan yr Arglwydd Ganghellor a'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i orfodi Gorchmynion yr Uchel Lys. Gall HCEOs ddefnyddio asiantau gorfodi ardystiedig (CEAs) i'w helpu i orfodi Gorchymyn yr Uchel Lys.
Gallai’r dyledion y mae Swyddogion Gorfodi Sifil yn eu gorfodi gynnwys biliau cyfleustodau, dyledion busnes, dyfarniadau tribiwnlysoedd, neu ôl-ddyledion rhent dros £600.
Mae’r broses o benodi HCEOs yn cael ei llywodraethu gan reolau a wneir o dan Ddeddf Llysoedd 2003.
Beilïaid y llys sirol
Fe’u defnyddir i orfodi dyfarniadau’r Llys Sirol a gorchmynion a wneir mewn tribiwnlysoedd sydd wedi’u trosglwyddo i’r Llys Sirol i’w gorfodi.
Cânt eu cyflogi’n uniongyrchol gan Wasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd EF ac maent yn atebol i’r llys am eu gweithredoedd.
Gan eu bod yn weithwyr y Goron nid oes angen iddynt gael tystysgrif.
Wrth adennill arian o dan ddyfarniad Llys Sirol, daw awdurdod beili llys sirol i weithredu o warant rheolaeth.
Gallant gymryd rheolaeth dros nwyddau i adennill arian sy'n ddyledus o dan y gorchymyn a chostau cysylltiedig.
Swyddogion gorfodi sifil (CEOs)
Cânt eu cyflogi gan y Llys Ynadon o dan Adran 92 Deddf Mynediad at Gyfiawnder 1999, Rheolau Llysoedd Ynadon (Swyddogion Gorfodi Sifil) 1990 a Deddf Llysoedd Sirol 2003.
Mae Swyddogion Gorfodi Sifil yn gorfodi ystod o warantau a symiau eraill y mae llys wedi gorchymyn eu talu. Yn ogystal, gallant orfodi gwarantau arestio am dorri dedfrydau cymunedol.
Mae'r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi (ECB) yn goruchwylio Asiantau Gorfodi Ardystiedig a Swyddogion Gorfodi'r Uchel Lys.
Mae cynllun achredu’r ECBs yn sicrhau bod cwmnïau gorfodi achrededig, a’u hasiantau, yn atebol i’r ECB. Mae cwmnïau achrededig felly wedi gwneud ymrwymiad gweithredol, cyhoeddus i atebolrwydd.
Gallwch ddarllen mwy am ein cynllun achredu yma
Gwasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd EF sy’n goruchwylio Beilïaid y Llysoedd Sirol a Swyddogion Gorfodi Sifil ar hyn o bryd. Mae'r rhain yn cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan y llys sydd â'r pŵer statudol i ddileu trwyddedau ar gyfer asiantau y mae'n penderfynu nad ydynt yn 'addas a phriodol' i gyflawni eu rôl.